Os bororos orientais. Orarimogodogue do Planalto Central de Mato Grosso.

Awore-xoreu, s. mandoaguarí preta (abelha).

Awuddu, adj. frágil, quebradiço.

Awoddureu, s. o que é frágil.

Awuru, s. o fruto do mandobim e do urucum, - adj. cousa vermelha.

Aworuio, sin. de kujagu, vermelho e de nonno-go, urucum, u, nos cantos.

Axe, s. tua mãe.

Axe-aruga, s. tua sogra.

Axe-mirega, s. canto dos Baadag.

Axe-pega, s. tua avó.

B

Ba, s. ovo, testículo; certo jogo; cartucho de palha de buriti que os homens costuma levar para cobrir o membro viril; enfeite de folha nova que costumam levar ornando a cabeça; folha nova de palmeiras, excetuada a de buriti.

Baa, s. aldeia, vila, povoação.

Baadageba, s. família do clã dos Exerae que se divide em: xebeguiu e xobuguiu, adj. bom, manso.

Baaddo, v. formar aldeia, acampar.

Baaddodda, s. o lugar da aldeia.

Baaddoddu, s. o tempo em que se forma aldeia ou o acampamento. - Cousa estendida sobre outra.

Baagadda, s. tapera.

Baa-kurireu, s. cidade.

Ba-aregoddo, v. amanhecer.

Badadderegure s. feras pré-históricas.

Bado, v. estender. pres. i oure bado...

Badodda, s. lugar onde se estende uma cousa.

Badoddu, s. tempo em que se estende uma cousa.

Baeia, s. lugar de reunião, centro da aldeia.

Baeiari, s. morro lendário, moradia de urubus-reis.

Baeiari-boróro, s. certa aldeia dos Kie.

Backkorareu, s. caverna, grande furna.

Baêkku, s. limpeza. - adj. limpo.

Baekkureu, s. o limpo, lugar limpo.

Baera, s. enfeite de folha nova de aguaçu, formando bandeirinhas pintadas de urucum e aplicadas a um pauzinho. Costumam levá-las na cabeça.

Baerareu, s. borboleta pintada de branco, vermelho e preto.

Bai, s. casa. rancho, choupana, iwai, awai, bai... pl. bai dogue. - palha. - urubu rei pl. bae.

Bai-baireu, v. rodar, girar como pião. pres. i, a, u nure bai-baireu. - s. o pé do ouvido.

Bai-baireuddo, v. fazer rodar, girar.

Bai-baireudodda, s. lugar onde se faz viciar.

Bai-baireudoddu, s. tempo em que se faz rodar.

Baibora, s. cerca de folhas de palmeiras.

Buiguigo, s. coelho do cerrado.

Baikka, s. arco dos Kie.

Bai-kobbo, s. vestígios deixados no lugar onde se cortou palha.

Baimannaguegeu, s. rancho central da aldeia.

Baimariddogareu, s. casa coberta de telhas.

Baiparu, s. beira da casa.

Baiporo, s. porta, janela, - nome prop. masc. e fem. dos Paiwoe.

Baiporoddo, v. fazer um furo na casa, porta, janela.

Baiporoddodda, s. lugar onde se fez a porta ou a janela.

Baiporoddoddu, s. tempo em que se fez a porta ou a janela.

Baiporoepa, s. chave.

Baiporo-kegeu, s. folha da porta ou janela.

Bairekeapeaddu, s. um passarinho.

Baireu, s. uma ave parecida com o urubu rei.

Buitogogo, s. herói da família dos Aroroe.

Baitororeu, s. urubu rei branco.

Baiagaio, s. canto dos Baad. xob.

Baiaguru, s. cacimba.

Baka, s. membro viril.

Bakaiga, s. aranha.

Bakaiga-iorubbo, s. vegetal cujas raízes socam, misturam com kiddoguru, esquentam e aplicam nas contusões e luxações.

Bakaiga-o-iorubbo, s. cipó cujas raízes carbonizam, misturam com kiddoguru, e passam nas mãos para fiar ligeiramente.

Bakaiga-etuguigareu, s. teia de aranha.

Bakairere, s. certo espírito mau.

Bakarae, s. caruncho do milho.

Bakaraia, s. um enfeite.

Bakaraia-ikka, s. arco dos Bokod.

Bakkaru, s. conto, fábula, lenda, palavra. - nome prop. masc. e fem. dos Kie.

Bakko, s. banana.

Bakko-ekku, s. cacho de bananas.

Bakkoguru, s. bananal.

Bakkoitto, s. bananeira.

Bakkoro-iabbaxoio, sin. de pai, bugio, u. nos cantos.

Bakkoro-kaia, sin. de okiwa, capivara, nos cantos.

Bakkoro-kaiaippare, sin. de appu, paca, nos cantos.

Bakkorokuddu, s. herói dos Baad. xeb.

Bakkoroparuia, s. um passarinho.

Bakkororo, s. um grande herói da tribo. - um espírito.

Bakkororo-bari, s. um apito dos Aroroe

Bakkororo-xemmo-jokiugue, s. um canto dos Kie.

Bakkororo-dogue, s. jogo das almas, - um canto dos Baad, xeb. e xob.

Bakkororo-ikka, s. arco dos Aroroe, - canto dos Baad. xeb.

Bakkororo-ippo, s. certo arbusto das mirtáceas.

Bakkororo-kuddugoddo, s. canto de toda a tribo.

Bakkororo-enare, s. canto dos Baad. xeb.

Bakkororo-okoddauguiri, s. um peixe parecido com o botoado.

Bakkororopigiare, s. canto dos Bokkodori.

Bakkorororeu, s. enfeite das orelhas u. p. Iwaguddu dogue. - um peixinho. - cobra coral.

Bakkororo-tugumagaia, s. canto dos Baad, xob.

Bakkororo-waboguio, sin. de kuo, jaó u. nos cantos.

Bakkou, s. lado oposto de um rio.

Bakku, s. abanico de folha trançada, leque.

Bakku-jukoddo, v. abanar-se, pres. i nure bakkujukoddo i, a nure bakkujukoddo ai, u nure bakkujukoddo gi, pret. perf. i re bakkujukoddo i. fut. i modde bakkujukoddo i.

Bakkugu, s. certa fruta vermelha parecida com jabuticaba.

Bakkuguma, s. um grande gavião. pl. bakkugum-moe. - sin. de aroexeba, águia do Brasil, u. nos cantos.

Bakkugumma-baraddo, s. rio afluente do Rio das Mortes.

Bakkure, s. um arbusto, ronda, cerco; um macaco noturno.

Bakkureddo, v. sitiar, cercar.

Bakkureddodda, s. lugar do cerco.

Bakkureddoddu, s. tempo em que se dá o cerco.

Bakureu, s. leque, abanico enfeitado com penugem.

Bakuriri, s. vento produzido com leque, sopro do Bari em suas funções.

Bakkuririddo, v. fazer soprar, ventilar.

Bakkuririddoddu, s. tempo em que se soprou.

Bakuru, s. vento.

Bakuru-rakareu, s. ventania.

Bakugé-higiu, s. o que está atrás da casa.

Bapeo-bakureddo, s. canto dos Baad. Xob.

Os bororos orientais. Orarimogodogue do Planalto Central de Mato Grosso. - Página 414 - Thumb Visualização
Formato
Texto